वडार समाज पान ११

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून प्रकाशित मी वडार समाजाचा आर्मी नितिन भोसले पंढरपूर ...........

ओड्र-वडार समाजालाच वड्ड, वडार असेही म्हटले जाते. ही हिंदु धर्मातील मूळची क्षत्रिय जमात आहे. ओड किंवा ओड्र (Od किंवाOdra) या शब्दाचा अपभ्रंश होवून वडार हा शब्द अस्तित्वात आला आहे. ओड्र या शब्दाचे मूळ शोधणे फार कठीण आहे. संस्कृत शब्द उंड पासून उंड्र नंतर ओड्र हा शब्द तयार झाला व पुढे ओड्र पासून ओड-ओढ-वड्ड-वडार असा विस्तार होत गेला असा एक विचार प्रवाह आढळून येतो.

संस्कृत मध्ये उंड म्हणजे जमीन, भूमी तसेच पृथ्वी असा होतो. उंड चा उंड्र असा उपयोग होतानाचा अर्थ रज किंवा धूळ असा होतो. सेटलमेंट अधिकारी कॅप्टन वॉर्ड हे गोंड या जमातीच्या नावाचा अर्थ सांगताना, संस्कृत मधील ‘गो’ आणि ‘उंड’ या दोन शब्दांपासून गोंड हा शब्द बनला आहे असे नमूद करतात. त्यांच्या मते गोंड म्हणजे पृथ्वी अथवा शरीर असून, शब्दाचा ’जमिनीवरील समाज’ (भूमिपुत्र) असा मथितार्थ आहे. उंड्र या शब्दाच्या पर्यायाने विचार करता उडून आलेली धूळ असा म्हणजेच स्थलांतरित भूमिपुत्र असा घेता येऊ शकेल.

ओडिसा या राज्याच्या नांवाची उत्पत्ती ओड्र विषय (Odra-Vishaya) / ओड्रदेश या संस्कृत शब्दांपासून झालेली आहे. ओडवंशीय राजा ओड्र याने ओडिसा हे राज्य वसविले. पाली आणि संस्कृत भाषेत ओड्र लोकांचा उल्लेख क्रमशः ओद्दाक आणि ओड्रच्या रूपात आढळून येतो. प्लिनी आणि टोलेमी सारख्या युनानी लेखकांनी ओड्र लोकांचे वर्णन ओरेटस (Oretes) असा केला आहे. प्लिनीच्या प्राकृतिक इतिहासात ओरेटस (Oretes) लोक जेथे राहतात तेथे मलेउस (maleus) पर्वत उभा आहे. येथे युनानी शब्द ओरेटस बहुधा संस्कृतमधील ओड्र या शब्दाचे संस्करण असून, मलेअस पर्वत हा ओडिसामधील मलयागिरी आहे.

महाभारतात ओड्रांचा उल्लेख पोड्र, उत्कल, मेकल कलिंग आणि आंध्र यांच्या समवेत आढळून येतो

'पांड्याश्च द्रविडांश्चैव
सहितां श्चोड्र केरलै:,
आन्ध्रास्तालवनांश्चैव
कलिंगानुष्ट्रकर्णिकान्।'

(पाण्ड्यांशच द्रविडांश चैव सहितांशच ओड्र केरलैः आन्ध्रांश तलवनांश चैव कलिङ्गान् ओष्ट्र कर्णिकान् (II.28.48))

याया ओळीतील जातींच्या नांवांवरून असे लक्षात येते की, त्यातील काही नांवे प्रदेश व जमाती यांची दर्शक आहेत. उदा.- ओड्र, पोंड्रक, द्रविड, आंध्र इत्यादी. कालौघात ओड्र विषय – ओड्र विशा – ओडिसा व ओड्रदेशा– ओडिसा या प्रकारे ओडिसा नांवाची उत्पत्ती झाली आहे. ११व्या शतकात ओडिसाच्या सीमेची सुरूवात ओड्डादी (Odda-aadi) असे म्हंटले जाई अशी नोंद आढळते, कालांतराने या उच्चाराचा अपभ्रंश ओड्ड वाडी असा झालेला दिसून येतो. यानंतरच्या शतकात या भागातील समाज हा ओड्ड म्हणजेच वडार म्हणून ओळखला जाऊ लागला.

वडार या जमातीस स्वतंत्र आणि विशिष्ठ असा हजारो वर्षांपूर्वीचा इतिहास आहे. मूळच्या हिंदु – क्षत्रिय धर्मातील ही जमात बौद्ध धर्माच्या प्रसरात व मुस्लिम शासन पद्धतीच्या प्रवाहात भारतभर विखुरल्ली गेली. प्रसिद्ध कवी शाह अब्दुल लतीफ भिताई आपल्या कवितेत कौतुकाने म्हणतो की, ओढ (Odhs) लोक त्यांचे साधेपण व कष्ट यांच्यासाठी जाणले जातात.